گروه فرهنگی مشرق - «خداحافظی طولانی» ساخته فرزاد موتمن را می توان اثری در امتداد سیر فیلمسازی این مولف دانست.علاقه موتمن در آثار سینمایی اش برای برقراری نسبت هایی با آثار مطرح تاریخ سینما جهان کاملا مشهود است. هر چند این نسبت ها بعضا خام دستانه و مغشوش به نظر می رسند اما فی النفسه قابل تامل می باشند.به عنوان مثال فیلم "شب های روشن" 1381 که اقتباسی از داستان "شب های روشن" نوشته فئودور داستایوفسکی است نسبتی با فیلم «شب های سفید» la notti bianche 1957 ساخته لوچیو ویسکونتی کارگردان ایتالیایی دارد. فیلمی که در دوران افول سینمای نئورئالیست ایتالیا ساخته شد و تا حدودی منطبق با ساختار ژانری آن بخش بین المللی سینمای هالیوود بود، چنانچه که پس از این فیلم ویسکونتی با ساخت "روکو و برادرانش "1960 دیگر تمایلی به نئورئالیسم ایتالیا ندارد و در سال 1963 مستقیما با کمپانی یهودی فاکس برای ساختن فیلم "پلنگ" همکاری می کند. سرنوشتی که تمامی کارگردانان نئورئالیست ایتالیا به آن دچار شدند و در نتیجه این امر حیات این نوع از سینما را که تا حدودی غیر هالیوودی بود، به نابودی کشاند.
«شب های روشن» موتمن اثری در نسبت با داستان داستایوفسکی و اقتباس ویسکونتی ست، اما ویژگی های خاص خود را دارد که مهمترین آن انفعال شحصیت های فیلم در نوعی از شاعرانگی مختص سینمای به اصطلاح اجتماعی پس از انقلاب اسلامی است، شخصیت های غیر اجتماعی که در درک انزوا جویانه ای از یک جامعه بحران زده و در حال گذار، خود را مشغول یک ماجرای عشق کرده اند.پرداخت کارگردان و فضای اثر قابل تامل و پخته است.
«باج خور»1382 نیز در این پارادایم قرار داد این فیلم برخواسته از علاقه فیلمساز به ژانر نوآر است. ژانری که دهه 40 و 50 میلادی را می توان اوج اعتلا آن دانست، البته این ژانر با ویژگی خاص خود در فیلم «باج خور» نمایان گشته است، ناکامی جملگی شخصیت های فیلم خبر از یک ژانر نوآر جهان سومی می دهد که هیچگاه در سینمای ایران مبدل به جریان قابل توجی نمی شود.
در این میان «خداحافظی طولانی» به طور مستقیم متاثر از فیلم « خداحافظی طولانی » long goodbye ساخته روبرت آلتمن محصول 1973 است. فیلمی که بر اساس رمان کوتاهی به همین نام از از ریمون چندلر نویسنده پرآوازه داستان های جنایی – پلیسی ساخته شد.ماحصل اقتباس روبرت آلتمن از این اثر فیلمی کاملا متفاوت و تا حدودی عجیب از رمان است. این فیلم همانند ساختار کلی سینمای آلتمن که به طرز محسوسی خواهان سرپیچی از قواعد ژانری سینمای هالیوود است و این امر را در اثر معروف وی همچون «سه زن» 1977 به اوج خود می رسد، عمل می کند. آثار آلتمن از قابل توجه ترین جریان های فرعی با ویژگی های تالیفی ست که از دهه هفتاد در سینمای هالیوود به کرات ظهور می یابد.
فیلم«خداحافظی طولانی» روبرت آلتمن داستان فیلیپ مالرو مرد مفلس و تنهایی ست که در شبی دوست نزدیک اش (تری) به دیدن او می آید. تری که بسیار نگران و آشفته است به دلیل مشاجره با همسرش خانه را ترک کرده و قصد دارد که از شهر خارج شود، از فیلیپ تقاضای کمک می کند، فیلیپ نیز او را به فرودگاه می برد چندی بعد چند کارگاه پلیس به خانه فیلیپ می آیند اتهام او شراکت در قتل همسر تری است.نکته بسیار مهمی که در نسبت میان دو فیلم یعنی «خداحافظی طولانی» روبرت آلتمن و «خداحافظی طولانی» فرزاد موتمن قابل توجه است این بخش از داستان می باشد که مرگ همسر "تری" را در هاله ای از ابهام قرار می دهد آیا او به دست تری کشته شده یا دست به خودکشی زده است؟ این پرسش نقطه محوری «خداحافظ طولانی » فرزاد موتمن است. که در پایان فیلم آلتمن توسط نامه ای از تری پاسخ داده می شود و از نیمه دوم فیلم فیلیپ را درگیر ماجرای دیگری می کند.
تاثیرپذیری موتمن از سینمای روبرت آلتمن در نوع روایت داستان که لحظه‌ای آمیخته باخیال و لحظه‌ای درگیر واقعیت است و همچنین موسیقی متن فیلم کاملا مشهود است و این تاثیرپذیری در تاکید برای ایجاد ابهام در خصوص اینکه شخصیت زن (ساره بیات) به‌دلیل بیماری مرده است یا به دست شوهرش(سعید آقاخانی) به قتل رسیده نیز قابل توجه است. در واقع «خداحافظی طولانی»فرزاد موتمن قصد روایت آن بخش از فیلم روبرت آلتمن را دارد که در آن فیلم روایت نشده است.
«خداحافظی طولانی» فرزاد موتمن برای مخاطب بدون آگاهی به نسبتی که با فیلم روبرت آلتمن برقرار می سازد تا حدودی تمام و کمال نیست اما این فیلم هوشمندانه به دلیل موقعیت اجتماعی و جغرافیایی ملموس شخصیت های آن مسیر ارتباط با مخاطب را می یابد چنانچه که در میان آثار ناواقع و سانتی مانتال سینمای به ظاهر اجتماعی ایران، این فیلم به واقعیت جامعه متاخر ما نزدیک تر است. فضای سازی و جزئی نگری در ارائه زندگی روزمره شخصیت های فرو دست جامعه در کنار بازی تاثیر گذار سعید آقاخانی نیز از دیگر جنبه های مثبت این فیلم است. فضای فیلم از مدرنیته بحران زده حاکم بر امروز جامعه، فاصله می گیرد و تا در آرامش نسبی یک زوج کارگر، نوستالژی مورد نظر خود را جست و جو کند و این امر فی النفسه جهان اثر را با تمام جزئیات درون آن برای مخاطب عیان می سازد که این یک ویژگی پرداخت شده و مستمر است."خداحافظی طولانی" در میان آثار سینمای ایران اثری شریف و قابل تامل است اما متاسفانه ساختار انحصاری اکران در سینمای ایران موجب شده تا این فیلم مهجور باشد.
«شب های روشن» موتمن اثری در نسبت با داستان داستایوفسکی و اقتباس ویسکونتی ست، اما ویژگی های خاص خود را دارد که مهمترین آن انفعال شحصیت های فیلم در نوعی از شاعرانگی مختص سینمای به اصطلاح اجتماعی پس از انقلاب اسلامی است، شخصیت های غیر اجتماعی که در درک انزوا جویانه ای از یک جامعه بحران زده و در حال گذار، خود را مشغول یک ماجرای عشق کرده اند.پرداخت کارگردان و فضای اثر قابل تامل و پخته است.
«باج خور»1382 نیز در این پارادایم قرار داد این فیلم برخواسته از علاقه فیلمساز به ژانر نوآر است. ژانری که دهه 40 و 50 میلادی را می توان اوج اعتلا آن دانست، البته این ژانر با ویژگی خاص خود در فیلم «باج خور» نمایان گشته است، ناکامی جملگی شخصیت های فیلم خبر از یک ژانر نوآر جهان سومی می دهد که هیچگاه در سینمای ایران مبدل به جریان قابل توجی نمی شود.
در این میان «خداحافظی طولانی» به طور مستقیم متاثر از فیلم « خداحافظی طولانی » long goodbye ساخته روبرت آلتمن محصول 1973 است. فیلمی که بر اساس رمان کوتاهی به همین نام از از ریمون چندلر نویسنده پرآوازه داستان های جنایی – پلیسی ساخته شد.ماحصل اقتباس روبرت آلتمن از این اثر فیلمی کاملا متفاوت و تا حدودی عجیب از رمان است. این فیلم همانند ساختار کلی سینمای آلتمن که به طرز محسوسی خواهان سرپیچی از قواعد ژانری سینمای هالیوود است و این امر را در اثر معروف وی همچون «سه زن» 1977 به اوج خود می رسد، عمل می کند. آثار آلتمن از قابل توجه ترین جریان های فرعی با ویژگی های تالیفی ست که از دهه هفتاد در سینمای هالیوود به کرات ظهور می یابد.
فیلم«خداحافظی طولانی» روبرت آلتمن داستان فیلیپ مالرو مرد مفلس و تنهایی ست که در شبی دوست نزدیک اش (تری) به دیدن او می آید. تری که بسیار نگران و آشفته است به دلیل مشاجره با همسرش خانه را ترک کرده و قصد دارد که از شهر خارج شود، از فیلیپ تقاضای کمک می کند، فیلیپ نیز او را به فرودگاه می برد چندی بعد چند کارگاه پلیس به خانه فیلیپ می آیند اتهام او شراکت در قتل همسر تری است.نکته بسیار مهمی که در نسبت میان دو فیلم یعنی «خداحافظی طولانی» روبرت آلتمن و «خداحافظی طولانی» فرزاد موتمن قابل توجه است این بخش از داستان می باشد که مرگ همسر "تری" را در هاله ای از ابهام قرار می دهد آیا او به دست تری کشته شده یا دست به خودکشی زده است؟ این پرسش نقطه محوری «خداحافظ طولانی » فرزاد موتمن است. که در پایان فیلم آلتمن توسط نامه ای از تری پاسخ داده می شود و از نیمه دوم فیلم فیلیپ را درگیر ماجرای دیگری می کند.
تاثیرپذیری موتمن از سینمای روبرت آلتمن در نوع روایت داستان که لحظه‌ای آمیخته باخیال و لحظه‌ای درگیر واقعیت است و همچنین موسیقی متن فیلم کاملا مشهود است و این تاثیرپذیری در تاکید برای ایجاد ابهام در خصوص اینکه شخصیت زن (ساره بیات) به‌دلیل بیماری مرده است یا به دست شوهرش(سعید آقاخانی) به قتل رسیده نیز قابل توجه است. در واقع «خداحافظی طولانی»فرزاد موتمن قصد روایت آن بخش از فیلم روبرت آلتمن را دارد که در آن فیلم روایت نشده است.
«خداحافظی طولانی» فرزاد موتمن برای مخاطب بدون آگاهی به نسبتی که با فیلم روبرت آلتمن برقرار می سازد تا حدودی تمام و کمال نیست اما این فیلم هوشمندانه به دلیل موقعیت اجتماعی و جغرافیایی ملموس شخصیت های آن مسیر ارتباط با مخاطب را می یابد چنانچه که در میان آثار ناواقع و سانتی مانتال سینمای به ظاهر اجتماعی ایران، این فیلم به واقعیت جامعه متاخر ما نزدیک تر است. فضای سازی و جزئی نگری در ارائه زندگی روزمره شخصیت های فرو دست جامعه در کنار بازی تاثیر گذار سعید آقاخانی نیز از دیگر جنبه های مثبت این فیلم است. فضای فیلم از مدرنیته بحران زده حاکم بر امروز جامعه، فاصله می گیرد و تا در آرامش نسبی یک زوج کارگر، نوستالژی مورد نظر خود را جست و جو کند و این امر فی النفسه جهان اثر را با تمام جزئیات درون آن برای مخاطب عیان می سازد که این یک ویژگی پرداخت شده و مستمر است."خداحافظی طولانی" در میان آثار سینمای ایران اثری شریف و قابل تامل است اما متاسفانه ساختار انحصاری اکران در سینمای ایران موجب شده تا این فیلم مهجور باشد.
مسعود قدیمی
